Xét nghiệm Cortisol

Tên khác : Urinary cortisol; Salivary cortisol; Free cortisol

Tên chính : Cortisol

Xét nghiệm liên quan : ACTH, Aldosterone, 17-Hydroxyprogesterone, Growth Hormone, Dexmethasone Suppression test (DST), ACTH stimulation test

Cortisol là hormone đóng vai trò quan trọng trong sự chuyển hóa chất protein, chất béo và carbohydrate. Nó ảnh hưởng đến lượng đường trong máu, giúp duy trì huyết áp, và giúp điều chỉnh hệ thống miễn dịch. Hầu hết cortisol trong máugắn kết với một protein, chỉ một phần nhỏ ở dạng “tự do” và có hoạt tính sinh học. Cortisol tự do ( free Cortisol ) được bài tiết vào nước tiểu và hiện diện trong nước bọt. Xét nghiệm này đo lượng cortisol trong máu, nước tiểu, hoặc nước bọt.

Mức độ cortisol trong máu thường tăng và giảm theo  một nhịp điệu ” thay đổi ngày đêm”. Đỉnh vào sáng sớm, sau đó giảm trong suốt cả ngày, đạt mức thấp nhất khoảng nửa đêm. Nhịp điệu này có thể thay đổi khi một người làm việc thay đổi giờ làm việc bất thường (chẳng hạn như ca đêm) và ngủ vào những thời điểm khác nhau trong ngày, và nhịp điệu có thể bị phá vỡ khi một căn bệnh hoặc nguyên nhân hoặc ức chế hoặc kích thích sự sản xuất cortisol.

Cortisol được sản xuất và tiết ra bởi các tuyến thượng thận, hai cơ quan hình tam giác nằm trên đầu của thận. Sản xuất nội tiết tố này được điều hòa bởi vùng dưới đồi trong não và tuyến yên, một cơ quan nhỏ bé nằm dưới não. Khi mức độ cortisol máu xuống thấp, vùng dưới đồi giải phóng corticotropin releasing hormone (CRH), kích thích tuyến yên sản xuất ACTH (hormon kích thích vỏ thượng thận). ACTH kích thích tuyến thượng thận để sản xuất và phóng thích cortisol. Đểsản xuấtlượng  cortisol thích hợp, vùng dưới đồi và cả tuyến yên và tuyến thượng thận phải hoạt động chính xác.

Nhóm các dấu hiệu và triệu chứng được nhìn thấy khi nồng độ cortisol cao bất thường được gọi là hội chứng Cushing.Gia tăng sản xuất cortisol có thể do:

– Khối u trong tuyến yên tăng sản xuất  ACTH

– Tăng sản xuất bởi tuyến thượng thận, do một khối u hoặc do sự tăng trưởng quá mức của mô thượng thận (tăng sản)

Giảm sản xuất cortisol có thể do:

– Tuyến yên hoạt động kém hoặc một khối u tuyến yên làm ức chế sản xuất ACTH, điều này được gọi là suy thượng thận thứ cấp.

– Tuyến thượng thận hoạt động kém hoặc bị suy thượng thận hạn chế sản xuất cortisol, điều này được gọi là suy thượng thận nguyên phát và còn được gọi là bệnh Addison.

Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?

Một xét nghiệm cortisol có thể được chỉ định để sàng lọc và giúp chẩn đoán hội chứng Cushing, một nhóm các dấu hiệu và triệu chứng liên quan với dư thừa cortisol . Xét nghiệm cortisol máu đánh giá cả hai cortisol gắn kết protein và tự do,trong khi thử nghiệm nước tiểu chỉ đánh giá cortisol tự do, Điều nầy phải có sự tương quan với mức độ cortisol tự dotrong máu. Đôi khi cortisol nước bọt cũng chỉ định để giúp phát hiện hội chứng Cushing.

Cortisol máu cũng được sử dụng để giúp chẩn đoán suy thượng thận và bệnh Addison, các nguyên nhân làm tuyến thượng thận hoạt động không chính xác.

Nồng độ cortisol máu và / hoặc nước bọt được thu thập tại các thời điểm khác nhau, chẳng hạn như tại 8 giờ sáng và 4 giờ chiều, có thể được sử dụng để đánh giá nồng độ cortisol và sự thay đổi  trong ngày. Thông thường, mức độ cortisol trong máu tăng lên và thay đổi theo  một nhịp điệu ” biến đổi ngày đêm”, đạt đỉnh điểm vào buổi sáng sớm sau đó giảm trong suốt cả ngày và đạt mức thấp nhất khoảng nửa đêm. Một mẫu nước tiểu 24-giờ cortisol sẽ không hiển thị sự thay đổi ngày đêm, nó đo tổng số lượng cortisol tự do bài tiết trong 24 giờ.

Nếu nồng độ cortisolbất thường được phát hiện, bác sĩ sẽ làm xét nghiệm bổ sung để giúp xác nhận những phát hiện và để giúp xác định nguyên nhân của nó:

Ức chế Dexamethasone

Nếu một người có một mức độ cortisol cao, bác sĩ có thể thực hiện một thử nghiệm ức chế dexamethasone để giúp xác định xem nguyên nhân có liên quan đến sản xuất ACTH dư thừa bởi tuyến yên. Xét nghiệm này liên quan đến việc định lượng cortisol ở  một mẫu máu cơ bản, sau đó cho người bệnh uống dexamethasone (một glucocorticoid tổng hợp) và đo lường mức độ cortisol trong các mẫu máu được lấy theo thời gian qui định. Dexamethasone ngăn chặn sản xuất ACTH nên giảm sản xuất cortisol nếu nguồn dư thừa liên quan đến tuyến yên. Một phép đo thực hiện trong đêm có thể được sử dụng để giúp tầm soát hội chứng Cushing. Hơn nữa thử nghiệm còn giúp khẳng địnhcủa sự phát hiệnbệnh ban đầu. Có thể dùng những liều thuốc thấp hoặc liều cao mỗi 6 giờ hoặc 2 hoặc 4 ngày trước khi thu gom máu hoặc nước tiểu. Riêng mẫu nước tiểu 24-giờ được thu thập trước và trong suốt thời gian thử nghiệm,Định lượng nồng độ Cortisol trong các mẫu máu và nước tiểu đã thu thập và đánh giá.

ACTH kích thích

Nếu những phát hiện của xét lần nghiệm máu và / hoặc các xét nghiệm nước tiểu ban đầu cho thấy không sản xuất đủcortisol, một bác sĩ có thể yêu cầu một thửnghiệm kích thích ACTH. Xét nghiệm này liên quan đến việc đo nồng độ cortisol trong máu của một người trước và sau khi tiêm ACTH tổng hợp. Nếu các tuyến thượng thận hoạt động bình thường, mức cortisol sẽ tăng lên sau sự kích thích ACTH. Nếu tuyến bị suy hoặc hoạt động không chính xác, sẽ không đáp ứng với khích thích ACTH . Một thử nghiệm kích thích ACTH có thể làm lạithời gian dài hơn (1-3 ngày) có thể được thực hiện để giúp phân biệt giữa suy thượng thận và tuyến yên.

Khi nào được chỉ định ?

Một xét nghiệm cortisol có thể được chỉ định khi một người có triệu chứng cho thấy một mức độ cortisol cao và hội chứng Cushing, chẳng hạn như:

– Cao huyết áp (tăng huyết áp)

– Đường trong máu (glucose) cao

– Béo phì

– Da mỏng

– Vệt tím trên bụng

– Cơ teo và yếu

– Loãng xương

Phụ nữ có thể có chu kỳ kinh nguyệt không đều và tăng lông mặt, trẻ em có thể đã bị trì hoãn phát triển và tầm vóc thấp.

Xét nghiệm này có thể được chỉ định khi có ai đó có triệu chứng gợi ý của một mức độ cortisol thấp, suy thượng thận, bệnh Addison, chẳng hạn như:

– Mất trọng lượng

– Yếu cơ

– Mệt mỏi

– Huyết áp thấp

– Đau bụng

– Da xạm đen ,  xảy ra trong bệnh Addison, nhưng không có trong suy thượng thận thứ phát.

Đôi khi giảm sản xuất kết hợp với một căng thẳng có thể gây ra một cơn khủng hoảng thượng thận mà có thể đe dọa tính mạng và đòi hỏi sự chăm sóc y tế ngay lập tức. Các triệu chứng của một cơn khủng hoảng có thể bao gồm:

– Đột ngột đau nặng ở lưng, bụng, chân

– Nôn mửa và tiêu chảy, mất nước

– Huyết áp thấp (hạ huyết áp)

– Mất ý thức

Thử nghiệm ức chế hoặc kích thích được chỉ định đầu tiên khi phát hiện bất thường. Thử nghiệm Cortisol có thể đượcchỉ định trong khoảng thời gian sau khi đã chẩn đoán hội chứng Cushing hoặc bệnh Addison để theo dõi hiệu quả điều trị.

Kết quả xét nghiệm có ý nghĩa là gì?

Giá trị tham khảobình thường : Sáng ( 8 giờ )       : 6,6 – 19,4 mg/L

Chiều  ( 16 giờ )  : 2,3 –  12,3  mg/L

Thông thường, mức cortisol rất thấp trước khi đi ngủ và ở mức cao nhất sau khi thức dậy, mặc dù nhịp điệu này sẽ thay đổi nếu một người làm việc thay đổi giờ làm việc bất thường (chẳng hạn như ca đêm) và ngủ vào những thời điểm khác nhau trong ngày.

Nồng độ cortisol tăng hoặc bình thường vào buổi sáng, một mức độ  không sụt giảm vào buổi chiều và buổi tối gợi chobiếtcó một sản xuất cortisol quá mức và hội chứng Cushing. Nếu cortisol dư thừa bị ức chế trong một thử nghiệm ức chế dexamethasone, sẽ cho thấy  cortisol dư thừa là do tăng sản xuất ACTH của tuyến yên. Nếu nó không bị ức chế sau thử nghiệm, cortisol gia tăng có thể là do một khối u tăng sản suất ACTH bên ngoài tuyến yên , do một vấn đề của tuyến thượng thận, hoặc do dùng thuốc như corticosteroids đểđiều trị cho một người nào đó bị bệnh hen suyễn .

Nếu có sự thiếu hụt cortisol và người được kiểm tra có đáp ứng với một thử nghiệm kích thích ACTH, thì nguyên nhâncó thể là do tuyến yên  không sản xuất không đủ ACTH . Nếu người đó không đáp ứng với các thử nghiệm kích thích ACTH, thì nguyên nhân có nhiều khả năng là của tuyến thượng thận. Nếu các tuyến thượng thận hoạt động kém do rối loạn chức năng tuyến yên và / hoặc không sản xuất đủ ACTH,được gọi là suy thượng thận thứ phát. Nếu sản xuất cortisol giảm là do tổn thương tuyến thượng thận, được gọi là suy thượng thận nguyên phát hoặc bệnh Addison.

Một khi sự bất thường đã được xác định và có liên quan với tuyến yên, tuyến thượng thận, hoặc nguyên nhân khác, bác sĩ có thể sử dụng thử nghiệm khác như CT (chụp cắt lớp vi tính) hoặc MRI (cộng hưởng từ hình ảnh) quét để xác định vị trí nguồn gốc của sự dư thừa ( chẳng hạn như một khối u tuyến yên, tuyến thượng thận, hoặc u  khác) và để đánh giá mức độ tổn thương của các tuyến.

Điều gì khác cần biết?

Nóng, lạnh, nhiễm trùng, chấn thương, tập thể dục, béo phì, và bệnh suy nhược có thể ảnh hưởng đến nồng độ cortisol. Mang thai, căng thẳng về thể chất và tình cảm, và bệnh tật có thể làm tăng lượng cortisol. Mức cortisol cũng có thể tăng như là một kết quả của cường giáp hoặc béo phì. Một số loại thuốc cũng có thể tăng nồng độ, đặc biệt là thuốc ngừa thai dạng uống (thuốc tránh thai), hydrocortisone (dạng tổng hợp cortisol), và spironolactone.

Người lớn có mức cortisol cao hơn một chút so với trẻ em.

Suy giáp có thể làm giảm mức cortisol. Loại thuốc có thể làm giảm mức độ bao gồm một số hormone steroid.

Cortisol nước bọt thử nghiệm đang được sử dụng thường xuyên hơn để giúp chẩn đoán hội chứng Cushing và các rối loạn liên quan đến căng thẳng nhưng vẫn đòi hỏi chuyên môn chuyên ngành thực hiện.

Câu hỏi thường gặp

1. Tôi có cần làm cả hai xét nghiệm (máu và nước tiểu) tốt hơn so với chỉ làm một xét nghiệm?

Nếu bác sĩ nghi ngờ hội chứng Cushing, thường chỉ định xét nghiệm cả máu và nước tiểu để cung cấp thông tin bổ sung.Cortisolmáu dễthu thập mẫu hơn , nhưng bị ảnh hưởng bởi sự căng thẳng hơn là thử nghiệm nước tiểu 24-giờ. Cortisolnước bọt đôi khi có thể được thử nghiệm thay vì cortisol máu.

2. Làm thế nào để tôi biết  mức độ cortisol cao không phải do căng thẳng?

Có một số phương pháp tiếp cận mà bác sĩ của bạn có thể có. Đơn giản nhất liên quan đến việc lặp đi lặp lại thử nghiệmtại một thời điểm khi bạn cảm thấy bớt căng thẳng. Bác sĩ cũng có thể cung cấp cho bạn những liều khác nhau của một loại thuốc thay thế cortisol (thường là dexamethasone) để xem nếu điều này làm giảm mức độ cortisol của bạn. Thường làm nhiều thử nghiệm  là cần thiết để xác định do căng thẳng hay bệnh tật gây ra một mức độ cortisol cao

nguồn: https://hoachatxetnghiem.com.vn/xet-nghiem-cortisol.stm